Tunç Çağı - II: Neden Mezopotamya
Burada bir an durup neden Mezopotamya diye düşünecek olursak, iki neden sıralayabiliriz. Bunlardan birincisi sulu tarım sayesinde Mezopotamya’da daha fazla ürün alınmasıdır.[1] [2] Sulu tarım farklı alanlarda kullanılacak veya daha büyük bir nüfusun beslenmesini sağlayacak bir ürün fazlası yaratmıştır. Benzer durumun, farklı boyutta olsa da, Mısır’da gerçekleştiğini de söyleyebiliriz ki, aynı ticaret ağına Mısır da dahil olacaktır. Fakat Mezopotamya’da bulunan su yollarının sonu zengin maden yataklarının bulunduğu Anadolu olduğundan, Mezopotamya’da Mısır’a göre daha avantajlı bir durumun mevcuttur.
Diğer bir neden, Mezopotamya’da eşitsizliğe dayanan bir paylaşım sistemin çok erken bir tarihte belirmiş olmasıdır. Her ne kadar Ubayd döneminde güçlü bir eşitlikçi ideoloji varlığı görülürse de, elit gruplar var olan ürün fazlasına toplum adına el koymaya ve bunun bir kısmını kendi projeleri için kullanmaya başlamıştır.[3] Özellikle kuzeydeki (Anadolu) diğer neolitik toplulukların aksine, Ubeyd dönemi Mezopotamya’sında ürün fazlası topluca kullanılmıyor, daha sonra kullanılmak için bir kenara konuyordu. Ürün fazlasının bir yere konması ve daha sonra dağıtılması farklı kurumların ve bu işleri yapmakla görevlendirilmiş kişilerin veya bazı şeflerin (ağa) olduğuna işaret eder.[4] 6 ve 5. binyıllarda aşağı Mezopotamya toplumlarının yapısı, toplumsal hiyerarşinin belirmesi için uygun olan klan yapısına yakın gözükmektedir.[5] 4. binyılda Mezopotamya’da karmaşık ve hiyerarşik şekilde örgütlenmiş bir ekonomik yapı ortaya çıkmıştır.[6] Görüldüğü gibi, Mezopotamya’da erken bir tarihten itibaren eşitsizliğe dayanan bir sistem bulunmaktadır. Neolitik toplumların toplumsal ve tekrar dağıtıcı ekonomilere dayandıkları kabul edilmektedir. Bu eşitlikçi ve kolektif sistemler bireyler arasında eşitliğin korunmasına yönelik uygulamalar geliştirdiklerinden, temelde muhafazakâr yapıdadırlar. Mezopotamya’da özellikle geç Uruk döneminde var olan sistem genelde hiyerarşik ve katmanlı sosyoekonomik ilişkilere dayanmaktadır. Bu sisteme geçiş ancak kendi çıkarlarına hizmet etmek isteyen birey veya grupların mevcut olmasıyla mümkündür. Böylece sisteme hizmetten kendi çıkarına hizmete geçilir. Ubeyd toplumlarında bu tür gruplar mevcuttur. Neolitik dönemin daha sonra kullanmak için ürün fazlasını saklayan ve zamanı geldiğinde eşitlikçi bir şekilde dağıtan paylaşım biçimi, güney Mezopotamya’da eşitsizlikleri artıran ve özendiren hiyerarşik paylaşıma dönüşür. Sürekli belli grupların elinde toplanan ürün fazlası, 3. binyılda oldukça merkezileşmiş bir ekonominin ortaya çıkmasını getirir.[7] Bu gelişme, elitlerin tunç çağına damgasını vuran bölgeler arası ticareti finanse etmesini sağlayacaktır. Mezopotamya’nın göstereceği gelişmenin ortaya çıkması için gereken ürün fazlası ancak hiyerarşik sosyoekonomik ilişkilerin ve katmanlaşmanın olduğu koşullarda mümkün olabilmiştir. İlginçtir ki, ürün fazlasına neden olacak üretimin başlaması için birilerinin diğerlerinden daha kazançlı çıkacağı toplumsal rekabet koşullarının ortaya çıkması gerekmektedir.[8] Mezopotamya’da gerçekleşen de budur. Daha avantajlı tarım koşulları hiyerarşik sosyoekonomik yapıyla birleşmiş, böylece ürün fazlası belli ellerde toplanmış ve ortaya oldukça merkezileşmiş bir ekonomi çıkmıştır.
Yorumlar
Yorum Gönder