TİMUÇİN BİNDER'İN NOTLARI

Uzun bir ara verdikten sonra Virgül dergisinde Evrimci Ahlak üzerine bazı fikirlerimi yansıttığım yazımla, ne diyeyim, bloguma geri dönmüş bulunuyorum.

(Bu yazı Aralık dergisinin 75. Temmuz - Ağustos sayısında yayınlanmıştır.) Osmanlı toplumu sosyoekonomik anlamda bir köle toplumu olarak tanımlanabilir mi? Halil İnalcık (1979:40) Osmanlı İmparatorluğu’nda köle emeği üzerine yapmış olduğu bir çalışmasında bu soruyu sorar. Her ne kadar genelde büyük ölçekli ve özellikle de devlete ait ekonomik girişimlerde köle emeğinin önemli bir role sahip olduğu görülse de, İnalcık’a göre Osmanlı’da baskın olan rejim çiftlik-reaya sistemiydi (age, 42). Fakat aynı soruyu Osmanlı İmparatorluğu’nun tümü için değil, ama sadece bir evresi için yönelttiğimizde, İnalcık’ın aynı çalışmada Osmanlı uç toplumu için söyledikleri farklı bir boyut kazanmaktadırlar: “Köle ticaretinin, Küçük Asya, İran ve Arap topraklarında bulunan büyük pazarlardaki talep artışıyla birlikte ele alındığında, uç toplumu için geniş kapsamlı sonuçlara sahip olduğu görülmektedir”[çeviri bana aittir] (1980:75). İnalcık’ın buradaki açıklamasına göre, komşu kâfirlerin köleleştirilmesi s...

(Bu yazı Virgül dergisinin 74. Haziran 2004 sayısında yayınlanmıştır.) Osmanlı Gazileri hakkında elimizdeki en eski kaynak, Ahmedi’nin muhtemelen 1390 (İmber, 2000:40) yılında yazmış olduğu manzum eseri İskendernâme’sindeki Tevârîh-i Mülûk-i âl-i Osman ve Gazv-i Îşan bâ-Küffâr’dır. Bu konuyla ilgili diğer bir kaynak da büyük olasılıkla aynı dönemde yazılmış ama bugüne ulaşmamış olan Yahşi Fakih’in Menâkıbnâme’sidir. Bu kaynak hakkındaki bilgimiz, Âşık Paşazade’nin bu kaynaktan yararlanmış olmasından gelmektedir. Bu dönemle ilgili temel kaynaklar olarak kabul edilen Âşık Paşazade, Neşrî ve Oruç tarihleri çok daha sonra yazılmışlardır. Eğer Ahmedî’nin eserini saymazsak, elimizde bu dönemle ilgili çağdaş bir kaynak yoktur (Ortaylı, 2000:15). Ahmedî’nin İskendernâme’sinin önemi sadece en eski kaynak olmasından değil, ama aynı zamanda Wittek’in ünlü “Gazi Tezi”ni dayandırdığı iki kanıttan biri olmasındandır. “Gazi Tezi” ilk defa Wittek’in 1937’de Londra Üniversitesi’nde vermiş olduğu kon...

(Bu yazı Virgül dergisinin 85. Haziran 2005 sayısında yayınlandı) “Yapılması gereken, üzerinde düşünmediğimiz, ama kolektif hafızamızda var olan, kaybolmamış tarihi yeniden bilince çıkartmaktır” (Taner Akçam, Tabusu Aralanırken Diyalogtan Başka Çözüm Var mı?, 2.Baskı, Su, 2002, s.73). Kolektif belleğin toplumun tüm sırlarının, topluma dair tüm gerçeklerin, biz farkında olmasak da bulunduğu, saklandığı bir yer olduğu ve gerekli şartlar sağlandığında bu gerçeklere ulaşabileceğimiz fikri, Akçam’ın tezinin temel dayanaklarından biridir. Gerçekten böyle bir kolektif bellek var mıdır? Toplum olarak geçmişimizle unutmuş olduğumuz bilgileri kolektif bilinçaltından çağırarabilir miyiz? Taner Akçam, kolektif bellek kavramını “Türk toplumunun” geçmişini unutmasıyla, özellikle Ermeni Soykırımını inkâr etmesiyle ilgili olarak kullanmıştır. Türk toplumunun kolektif belleğinden bazı olaylar silinmiştir. Ermeni Soykırımı bunlardan biridir. Çözüm, “kendimizi ve tarihimizi yeniden anlamlandırma...