Anadolu'ya Oğuz Göçü Tartışması - II

Göçlerin olduğu dönemde yazılmış Müslüman veya Gayrimüslim kaynaklarda göçler ve sonuçlarıyla ilgili ne tür bilgiler veriliyor, ve bu konuda hangi kaynakları
okumamı tavsiye edersiniz? Bir de, Arap-İslam göçleriyle ilgili yazılmış
belgelere kıyasla Türk-İslam göçleriyle ilgili belgeler ne kadar yeterli, ve
içerik açısından ne gibi benzerlikleri ve farkları var?

Ayrıca, yine göçler döneminde bazı yerleşim yerlerinin yokedildiği veya terkedildiği görülüyor (kimisi Moğol istilalarından sonra). Bazı bölgelerde ise belli bir canlanma var. Siz, arkeolojiden anlayan biri olarak, bu dönemde nasıl bir arkeolojik süreç görüyorsunuz? Kopuş mu, devamlılık mı? Arkeoloji, genetik antropolojiyle yazılı tarih arasında bir köprü görevi görmesi bakımından, tabloyu tamamlayıcı bir role sahip.

Son olarak, yine tarihle genetik antropoloji arasında köprü kuran kültürel ve fiziksel
antropoloji açısından da geçmişteki dönüşümleri ve bugüne yansımalarını
değerlendirirseniz sevinirim. (zülfütemur)

Açıkçası zor soru. Arkeolojik açıdan çok fazla çalışma yok. Olanlar da genelde var olan tarihi desteklemek amacıyla yapılıyor. Bizans arkeolojisi nispeten iyi ama o da çok ileri bir düzeyde değil. Sorun aslında, arkeolojiyi tarihe bağımlı kılan anlayışta; araştırmacıların büyük kısmı (ki bunu gen araştırmalarında da görmek mümkün) var olan tarihsel verileri neredeyse kesin doğru kabul ederek yola çıkıyor. Ama asıl büyük sorun, hem Selçuklu hem de Osmanlı arkeolojisinin gelişmemiş olması; her ikisi de neredeyse henüz başlamış bile değil.

Göçlerle ilgili çalışmaları yetersiz buluyorum; genelde göçlerin yapıldığı dönemde yazılmış tarihlerle sınırlılar. Rakamlar ve göç koşulları açısından bence yetersizler. Bu alanda daha kat edilecek çok yol var. Arap-İslam göçleriyle ilgili çalışmalar konusunda bilgim sınırlı olduğundan, bu ikisini karşılaştıramıyorum ama Türk-İslam göçleriyle ilgili bir çalışma var mı, ondan da emin değilim. Genelde sadece çok büyük bir göçün olduğu varsayılıyor.

Sonuncu paragrafa gelince, şu anda açıkçası böyle bir değerlendirme sunamıyorum. Araştırma safhasındayım ve daha sürecek gibi. Fiziksel antropolojiden kasıt, kemik yapılarının, kafatası biçimlerinin ve dış görünüşlerin karşılaştırılmasıysa, bu konuda çok fazla bir bilgim yok ve ayrıca bu tür karşılaştırmalardan, yanlış sonuçlar üretme ihtimali yüksek olduğundan, genelde uzak duruyorum.

Kültürel antropolojiye bir diyeceğim yok ve benim de üzerinde çalıştığım bu ama bu da diğeri kadar yüksek hata ihtimali içerebiliyor. O yüzden şu anda henüz bir şey söyleyebileceğimi sanmıyorum. Ama tabii üç görüş mevcut. Birincisi Orta Asya’dan büyük bir göç olduğu ve bugün Türkiye’de yaşayan insanların neredeyse tamamının bu göçle geldikleri görüşü. İkincisiyse, Orta Asya göçüne rağmen, Anadolu’da kalabalık bir nüfusun yaşadığı ve bu ikisinin karışması sonucunda ortaya melez bir topluluğun çıktığı görüşü. Ben bu görüşe daha yakınım. Üçüncü görüşse, göç falan olmadı veya o kadar azdı ki olmamış kabul edilebilir ve bugün bu topraklarda yaşayanlar Müslümanlığı ve Türklüğü kabul etmiş yerliler biçiminde.

Bazı Kürt internet sitelerinde de Malazgirt'ten sonra Anadolu'nun içlerine
önemli bir Kürt göçü olduğu ve bunların zamanla türkleştiği iddiasıyla
karşılaştım. Aynı şey Araplar için de söz konusu olmuş olabilir. Bunlar hakkında
birşey söyleyebilir miyiz (en azından genetik açıdan)?

Bir Kürt internet sitesinde de Selçulular'nun aslen Türkmen değil Paştun olduğu
iddiasıyla karşılaştım. Ayrıca, Selçuklu döneminde gelenlerin de çoğu Türkmen
değil, Paştun'muş. Türkmenler'in oranı çok sınırlıymış. Bir Ermeni'den de benzer
bir iddiayı bu kez Paştunlar yerine Tacikler konarak işittim. Bu iddialar için
delil var mı? (zülfütemur)

Her iki durumda da iddiaların desteksiz olduğunu söyleyerek başlayacağım. Kürt göçü olmuş olabilir. Buna bir itirazım yok ama Anadolu’nun içleri tam olarak neresi? Araplar da Anadolu’ya doğru göç etmiş olabilir ama bugünün güneydoğu Anadolu’sundan yukarı çıktıklarını sanmıyorum (devletin zorla yaptırdığı yer değiştirmeler hariç).

Şu noktayı da belirtmek gerekiyor. Bu tür göçler Bizans bu bölgelerde hâkimiyetini yitirdikten sonra başlamak zorunda. Çünkü Bizans’ın böyle bir politikası yok; Topraklarının Hıristiyan kalmasını istiyor.

Ermenilerin iddiasında şöyle bir sorun olabilir. Normalde Ermeniler Türkleri Tacik olarak adlandırıyor. Bu kelimeyle tam olarak ne kastettiklerini bilmiyorum. O dönemin Ermeni tarihçilerinin Türklerle Tacikleri birbirinden ayırmamış olmalarından kaynaklanmış olabilir bu; ya da 15 Mayıs Tarihli Ortaçağda Avrasya Bozkırları III yazımdaki Tacik tanımına benzer bir yaklaşım benimsemiş olabilirler.

Sık sık bugünün etnik terimlerini geçmişe yansıtmak gibi yanlış bir uygulamanın kurbanı oluyoruz. Türk, Paştun, Tacik ve benzeri terimler geçmişte de var olmuş olabilir ama çoğu kez bunların o dönemlerde nasıl kullanılmış olduğuna dikkat etmiyoruz. İnsanlar zaman içinde aynı terimlere farklı anlamlar yükleyebiliyor. Önemli olan, geçmişte yaşamış insanların kendilerini nasıl tanımladıklarını keşfetmek. Selçuklular acaba kendilerini Türk, Türkmen, Oğuz, Paştun veya Tacik şeklinde tanımlıyorlar mıydı? Bu tür adlandırmalara ne kadar önem veriyorlardı? Bu insanlarda bizimkine benzer etnik kimlik zihniyeti gelişmiş miydi? Henüz bu soruların hiçbir yanıtlanmadı ve bu tür soruları yanıtlamaya çalışmayan bir araştırmanın geçmişi tamamen bugünün siyasi hedefleri doğrultusunda yorumlamasına bence çok fazla değer vermemeli. Ama bu tür yorumların olması ilginçtir. Birilerinin geçmişi bu şekilde yorumlamaya çalıştıklarını, kendilerine yeni ve farklı bir geçmiş yaratmaya çalıştıklarını göstermektedir. Selçuk döneminin sahiplenilmeye çalışılması da bence epey ilginçtir. Ama benim kişisel yaklaşımım, Selçuklulara Selçuklu denmesinin yeterli olduğudur. Etnik yakıştırmalara girmemek gerekir. Türkçe konuşmuş ve Bozkırların Türkçe konuşan gruplarından gelmiş olabilirler ama bu gerçekten de kökenlerinden biri de olmuş olabilir. Göç esnasında diğer gruplarla karışmış da olabilirler. Bu ayrıntıları bilmeden, daha doğrusu çözmeden, saf bir etnik gruptan bahsediliyormuş imajını vermek bence doğru bir yaklaşım değildir. En azından ben bu yaklaşımı benimsemiyorum.