Türkçenin İlk kez Konuşulması ve Türklerin İlk Kez Ortaya Çıkışı Üzerine

Arka arkaya gelen bazı yorumlar üzerine tekrar bazı noktaları, en azından benim ne demeye çalıştığımı tekrar açıklığa kavuşturmak ihtiyacı belirdi

Orta Asya’dan göç olmadı demek kolay değil. Çünkü tarihsel kayıtlar aksini söylüyor. Gelenler var. Ama bu gelenlerin sayısı ve geldikleri yerdeki insanların kaçta kaçını oluşturdukları veya ne kadarını yerinden ettikleri tartışılabilir.

Türklerin anayurdu tartışmasıysa hepten zor. Adsız adı altında gelen yorumcunun arka arkaya bloga gönderdiği yorumlar daha çok Türkçenin anayurdundan bahsediyor. Türkçenin anayurdunun tespit edilmiş olması (ki bu anayurt pekâlâ Urallar, Hazar Denizi’nin kuzeyi olabilir; gayet makul bir görüş), Türklerin ilk kez nerede ortaya çıktığı sorusunu cevaplamıyor; sadece Türkçenin ilk kez nerede, hangi bölgede konuşulduğu sorusunu cevaplıyor.

Çuvaşlar ilk Türkçeyi konuşmuş ve hâlâ konuşuyor olabilir. Ama bu onların Türk olduklarını göstermiyor. Sanırım bu ayrımı kavramak epey zor geliyor. Bir dili konuşmak, bu dili adlandırmak ve bu dille bir toplumsal/siyasi/kültürel kimlik arasında ilişki kurmak birbirinden farklı süreçler. Birinin varlığını tespit etmemiz veya bir yerde bir dilin konuşuluyor olduğunu saptamamız diğer iki sürecin de çözüldüğü anlamına gelmiyor.

İlk Çuvaşlar bu ilk Türkçeyi konuşurken kendilerini Türk olarak adlandırmamış olabilir. İlk Çuvaşlar bu konuştukları dile örneğin Çuvaşça demiş ve daha sonra aynı bu dili veya biraz benzerini konuşanlar ve kendilerini Türk olarak adlandıranlar da Türkçe demiş olabilir. Veya bazı Çuvaşlar biraz doğuya göç edip İran dilleri konuşan bazı gruplarla karışıp zaman içinde bu gruplara baskın çıkarak kendi dillerini kabul ettirmiş ve bu sırada da kendilerine Türk demeye başlamış olabilir. Böylece Türkçenin ortaya çıktığı yer örneğin Urallar olabilirken, Türklerin ortaya çıktığı yer daha farklı olabilir. Üstelik biraz daha ileri gidip tarihte birden fazla yerde ortaya çıkmış olabileceklerini de iddia edebiliriz ki, burada da durmayıp Oğuzların Türkleşmesi gibi bir durumdan bile bahsedilebileceğini ileri sürebiliriz. Tüm bunlar olurken genlerinse tamamen farklı buluşmalar yaşamakta olduklarını da bilmem söylemeye gerek var mı?

Türklerin ortaya çıkmasını anlamaya çalışırken genellikle iki farklı seçeneğin söz konusu olduğunu dikkate almıyoruz: Bu “ilk” topluluk son derece ufak olmuş ya da birden fazla ufak topluluğun daha büyük bir siyasi kimlik altında bir araya gelmesiyle ortaya çıkmış olabilir. Aslında burada bir üçüncü seçenek daha var ki, o da dışarıdan bu ufak veya daha büyük topluluğu gözlemleyen ve hatta onunla ilişkide olan diğer toplulukların bu isim üzerinden çok sayıda başka grubu adlandırmış olabileceğidir.

Türkçenin ortaya çıkışı elbette daha eski bir döneme aittir. Aynı dili konuşanları kapsayan bir kimlik düşünüldüğü kadar erken bir tarihte belirmiyor. Bu aynı dili konuşanlar kendilerini çok farklı şekillerde, örneğin bir klan örgütlenmesine karşılık gelen kimlikler kullanarak adlandırmış olabilir. Aynı dili konuşanlar ilk başta muhtemelen birbirlerine başka diller konuşanlardan daha yakın olacaklarından, ortak bir dil temelinde birleşme gereği de, en azından bu bahsettiğimi “ilk başta” olmayacaktır. Ancak başka diller konuşanlar belirmeye başladığında kendiliğinden bir ayrım ihtiyacı doğacaktır. Ama bu noktada bile bu ilk küçük grup kimliklerini kendi içinde eriten bir büyük kimlik hemen belirmeyecektir. Bu kimlik muhtemelen hâlâ daha geçici, ihtiyaç belirdiğinde kullanılan bir kimlik olacaktır. Dolayısıyla “Türklük” adını verdiğimiz çok daha kapsayıcı bir kimliğin belirmesi düşünülenden çok daha fazla zaman almış olabilir ki, bu yazarın fikri de, aksi gösterilene kadar daha çok bu yönde.

Bir de tüm bu süreçlere genler dâhil ediliyor ki, bu konuya daha önce başka bir yazıda girdim. Kısaca tekrarlayacak olursam, o “ilk topluluğun” genleri muhtemelen çok erken bir tarihte karışmaya başlıyor ki, Avrasya göçebelerinin arasında birkaç kuşak, kimisinde yedi kuşak, kadın alma geleneği olduğundan, en azından kadınlar arasında genetik çeşitliliğin daha fazla olduğunu düşünmek gerekiyor. Ama diğer yandan, çok büyük bir karışmanın da uzun süre boyunca olmadığı ihtimalini de düşünmek gerekiyor. Çünkü insanlar genelde muhafazakârdır. Türkçe konuşanlar eş ararken altı, yedi kuşak geriye gitmiş olsalar da, genellikle kendilerine yakın olanları, kendi dillerini konuşanları seçmiş olmaları daha muhtemel. Ama ara sıra ortaya çıkan klan ya da boy grupları ya da bunlardan geniş federasyonlar veya kağanlıklar sırasında, bazı topluluklar ilk başta kendi dilerine ek olarak ve daha sonra da sadece Türkçe konuşmaya başlamış olabilir. Bu durumda var olan genetik kompozisyona daha farklı genlerin karışması çok daha kolay olacaktır.

Sonuçta, bir dilin ilk kez belirmesi, bu dilin adlandırılması ve bu dille herhangi bir siyasi/toplumsal/kültürel kimlik arasında bağlantı kurulması süreçlerini ve diğer yandan da genlerin yayılmasını, karışmasını birbirinden ayrı ama aralarındaki karşılıklı etkileşimleri görerek ele almak gerekiyor.