Anadolu'nun Dilleri ve Hint-Avrupalıları

R.D. Woodard, The Ancient Languages of Asia Minor, Map 1

(İtalikler MÖ 1. binyıl ve sonrasında beliren diller)

Anadolu tarihinde (eğer ortaçağdan öncekini de aynı isim altında inceler ve tartışırsak, ya da tanımlarsak, her neyse) uzun bir Hint-Avrupa dönemi olduğu görülüyor; yani Hint-Avrupa dillerinin konuşulduğu ve hatta uzun süre bu coğrafyanın dilsel yapısına baskın oldukları bir dönem. Ardından on birinci yüzyılda Altay dilleri konuşan topluluklar belirmeye başlıyor ve bunların arasında en baskın grup da Türk dilleri kouşanlar. Türk dilleri Anadolu’nun dilsel durumuna hemen hâkim olmuyor. Sanırım tam egemenlik yirminci yüzyılın başından itibaren geliyor. Hint-Avrupa dilleri konuşanlarla Altay dilleri (ya da Türk dilleri de diyebiliriz) konuşanlar uzun süre birlikte var oluyor. Aslında bunun bugün de devam ettiği söylenebilir, eğer Kürtçenin bir Hint-Avrupa dili olduğunu anımsarsak.

Bu arada Hint-Avrupa dillerinin öncesi de var; en azından ne Hint-Avrupa ne de Altay olan diller var. Bunların başında herhalde Hititlere de isimlerini vermiş Hattilerin dili geliyor. Ayrıca Hurriler ve Urartular var. Sanırım bir de Gürcüce ve Lazcanın dâhil oldu Kartvelyan dil ailesini de saymak gerekiyor. Hatti, Hurri ve Urartu dillerini Kafkas dilleriyle de ilişkilendirenler var ama bu hâlâ kesinlik kazanmış değil; Kafkas bağlantısı kabul edilmese bile, bu diller tamamen farklı bir gruptan geliyor.

Böylece Anadolu’da en azından dilsel üç dönemin varlığından bahsedilebilir. Hint-Avrupa, Altay/Türk ve her ikisinden önce de belki Kafkas, belki başka bir dil ailesi. Altay/Türk yaklaşık bin yıldır bu topraklarda. Hint-Avrupa’ysa muhtemelen dört bin yıldır bu topraklarda. Bu arada Hint-Avrupa’yı da iki farklı dönem şeklinde görmek mümkün. Hint-Avrupa’nın Anadolu dalının (Hitit, Luvi, Pala, Lidya ve ardından Karya, Likya ve diğerleri) var olduğu dönem ve bunu takip eden Balkan ve İran tarafından gelen Hint-Avrupa dilleri; sanırım Balkan üzerinden gelenler (Frigya, Yunanca, Ermenice?) daha baskın.

Hint-Avrupa öncesi dönemin ne kadar sürdüğüyse bilinmiyor. Acaba bir dört bin yıl da bu dönem için düşünebilir miyiz? Tabii eğer tek bir dil ailesi vardıysa. Dört bin yıl geriye bizi neredeyse MÖ altı binlere götürecektir. Dilsel terra incognita.

Hint-Avrupa dilleri konuşanlar dışarıdan gelmişler (ama bir teoriye göre de Hint-Avrupa dillerinin kökeni Anadolu). Aynı şekilde Altay/Türk dilleri konuşanlar da dışarıdan gelmiş. Ama burada yaşayanların olduğunu biliyoruz ve işte bu insanların ilk Anadoluları oluşturdukları ileri sürülüyor. Yani terra incognita’nın, bilinmeyen toprakların veya bilinmeyenin insanları. Bilinenlerden veya bilinebileceklerden kaçıp kimliği bilinmeyene bağlamak, dışarılı olmaktan ne kadar farklı bir yaklaşım? Ama tabii bir de şu var. Bu ilk Anadoluların bir kısmı bir süre sonra bu saydığım dilleri konuşuyor, kendilerini bu dillerin sunduklarıyla tanımlıyor. Benim anlamakta zorlandığım nokta, Anadoluları kullandıkları dillerden ayırmak nasıl mümkün olabiliyor? Ya da dışarıdan gelmiş bir Frig dili Anadolu’ya ait olmayabiliyor ama bir Anadolulu bu dili benimseyebiliyor. O benimsediğinde bu dilde Anadolulu olmuş olmuyor mu? Anadolu’nun yarısı Frigçe konuşunca hâlâ yabancı bir dilden mi bahsetmiş oluyoruz? Dolayısıyla, Türkler de Yunanlılar da dışarıdan geldi, biz hep buradaydık demek mi doğru, yoksa Türkler de Yunanlılar da ve diğerleri de Anadolulu demek mi doğru? Yani ayrımcılığı bir kenara bırakıp yerlileşme denen bir sürecin varlığını kabul etmek daha makul değil mi?