Anadolu'nun Türkleşmesi Tartışmasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar II

Bir öncekinden devam...

Tartışmalar ya da daha doğru bir deyişle yorumlarda nasıl çok ufak bir grubun veya bir grup göçebenin Anadolu’yu Türkleştirebilmesinin mümkün olduğu soruldu. Daha doğrusu, başka yerlerde (Gazneliler ve Memlükler) bu görülmediği için, bunun olamayacağı öne sürüldü.

Burada da çok fazla sorgulamada bulunmamam sorunuyla karşılaşıyoruz. Söylenenler veya okunanlar kafamıza yatıyorsa, daha fazla kurcalamıyoruz. Eğer bu sayılan yerlere (Gaznelilerin durumunda günümüz Afganistan/Pakistan bölgesi, Memlükler durumunda Mısır) giden topluluk veya grubun nüfusu eşit veya yakınsa, yani her bir bölgeye biner adet Oğuz, Memlük ve Gazneli gitmişse ve geldikleri yerlerin koşulları da (nüfus, kültürel ve ekonomik gelişmişlik, siyasi durum vb) aynıysa, o zaman bu karşılaştırma yapılabilir ve bu sonuca ulaşılabilir. Aksi takdirde, her bir durumun ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gerekecektir. Bir yerde ailelerin rolü daha fazla olmuş olabilir. Diğer yerdeyse, hiç aile bile olmamış olabilir. Nitekim hem Memlük hem de Gazne durumlarında ailelerden bahsetmek Anadolu’da olduğu kadar anlamlı değil. Eldeki verilere göre, ağırlık tek erkekler.

 Bir yerde karşılıklı kültürel alışveriş veya siyasi işbirlikleri daha fazla olmuş olabilir. Bir yere bin kişi gelirken diğer yere yüz bin gelmiş olabilir ve bu yüz bin her ne kadar hâlâ ufak bir rakamsa da, gerekli siyasi-demografik eşiğin aşılmasını sağlamış olabilir. Bir yerde daha kapalı bir grup söz konusuyken, diğer yanda daha açık bir grup söz konusu olmuş olabilir. Bir yerde mevcut nüfusu hemen sindiren, ürküten veya çeşitli şekillerde teşvik eden ciddi bir şiddet söz konusuyken, diğer tarafta bu olmamış olabilir.

Daha çok neden ileri sürülebilir ama sanırım bu kadar örnek yeter. Ama maalesef bu konular tartışılmadan garip sonuçlara atlanıyor. Örneğin, eğer yüz binler gelmişse, bu gelişin ne kadar bir sürede olduğu, eğer tek bir göç şeklinde olduğu iddia ediliyorsa, bunun lojistik olarak ne kadar mümkün olduğu sorulmuyor. Örneğin bir milyon göçebenin tek bir göç halinde gelip yerleştiği bir yerde (hayvanlarını da hesaba katarsak) ciddi bir tarımsal çöküşün yaşanması gerekir. Yok, gelenler göçebe değilse, bu da ayrı bir sorun tabii. Çünkü kent isimleri pek değişmemiş. Bu bile insanın düşünmesine yol açıyor. Neden bir önceki kültürün isimleri tutulsun, tercih edilsin. Neden Türkleşme olduğunu varsayarken, bu noktayı atlıyoruz.

Cumhuriyet döneminde ve ondan hemen önce bir Türkleşme yaşandı bu topraklarda. Başka yerlerde de başka –leşmeler yaşandı. Örneğin Balkanlar. Genellikle ya da aslında her zaman ilk hedef isimler oluyor. Ama Anadolu’nun Türkleşmesinde, Anadolu kelimesi de dahil, bu yaşanmıyor. Nasıl bir Türkleşmeden bahsediyoruz burada? Belli ki modern bir Türkleşme değil söz konusu olan? O zaman nasıl bir Türkleşme bu? Sadece birilerinin ikinci ve zamanla ana dil olarak Türkçe konuşmaya başlamalarını mı kastediyoruz? Eğer kastedilen buysa, burada kültürel bir etkilenme söz konusu mudur? Söz konusuysa, nasıl bir etkilenmedir bu? Ana dil olarak Türkçe konuşan bir Ermeni kültürel anlamda Türkleşmiş midir?

Tabii burada asıl sorulması gereken, kültürel anlamda Türkleşmenin ne olduğudur? Çünkü nedense henüz hiç kimse açıklamamış ya da tanımlamamıştır bu fenomeni. Yani kültürel anlamda Türkleşmiş biri, bir birey ne tür davranışlar göstermeye başlar, yaşamının hangi yanları değişir? Evet, Türkçe konuşur ama bu nasıl bir Türkçe olacaktır? Cumhuriyet döneminde ciddi bir yeni sözcükler yaratma süreci yaşandı. Böyle bir sürecin olmadığı koşullarda ortaya çıkan Türkçenin konuşma eylemleri nasıl olacaktır, bunun üzerine de düşünmek gerekir. Türkçe konuşmaya başlayan farklı dil ortamına ait biri kendi ortamından birçok kelime, ibare, deyim, atasözü, argo vs’de getirebilir. Bu durumda söz konusu Türkçeleşmenin de değişim yaşandığından bahsedilebilir. Bazı durumlarda da aksi olacak, koşullar dışarıdan, yani yeni dilden birçok kelimenin alınmasını, yerli kelimelerin terk edilmesini getirecektir. İki farklı durum olduğuna göre, Türkçeleşmeye de farklı yerlerde farklı şekillerde ortaya çıkmış bir süreç olarak bakmamız gerekiyor. Nitekim üçüncü yol da Cumhuriyet döneminde gördüğümüz çok daha dayatmacı modern süreçtir diyebiliriz. Ama birkaç satır önceki kültürel Türkleşmenin ne olduğu sorusuna geri dönecek olursak, Türkçenin nasıl konuşulmaya başlamış olması kültürel Türkleşmeyi de epey farklı şekillerde etkilemiş olabilir.

Bir de şöyle bir durum var. Farklı ortama gelenler (bu iklimsel, kültürel, toplumsal veya siyasi olabilir), yani göçmenler, genelde bulundukları ortamın kelimelerini tercih etme eğilimindedir. Çünkü bu farklı ortam (farklı kelimesini vurgulamak istiyorum, çünkü yeni gelinen her ortam farklı olmak zorunda değildir) bu yeni gelenlerin hiç bilmedikleri yeni birçok şeyle karşılaşmalarına yol açtığından farklıdır. Şunu sormak gerekiyor. Gelenler bu durum karşısında yeni kelime üretimine mi geçerler, yoksa karşılaştıkları kelimeleri kullanmayı mı tercih ederler? Sanırım bu sorunun yanıtı bazı koşullara bağlı olmak zorunda. Gelenler ne kadar kalabalık, ne kadar hoşgörülü veya yıkıcı, ne kadar kapalı veya açık, kültürel üretim düzeyleri hangi noktada, yani entelektüellerin oranı nedir (bu elbette kelime üretiminin sadece entelektüellerin işi olduğu anlamına gelmemeli ama din, ahlak, felsefe, hatta siyaset vb dallara dair ağır kelimeleri onlar üretir).

Anadolu coğrafyasına ve Türkçenin bu topraklara geldikten sonra gösterdiği gelişime bakınca bazı sonuçlara ulaşmak mümkün. Yalnız tabii burada iki noktaya dikkat etmek gerekiyor. Birincisi, Cumhuriyet döneminin Türkçeyi dayatma siyasetinin etkilerini dikkate almalıyız. Bizim ulaşmaya çalıştığımız, bu dönemden önceki Türkçeleşme. İkincisi de, bir yerde herhangi bir kelimenin, kelimelerin değiştirilmemiş olmasının iki şekilde açıklanabileceğini unutmamalıyız: Ya gelenler karşılaştıkları kelimeleri olduğu gibi aldılar, ya da yerliler Türkçe konuşmaya başlarken kendi kelimelerini de taşıdılar. Şunu da hesaba katmak gerekiyor. Türkçe konuşmaya başlayan bir yerlinin yerli kelimeleri tercih etme eğilimi, zaten Türkçe konuşandan daha yüksek olacaktır. Anadili Türkçe olan birey bu karşılaştığı kelimeleri kendi dil dünyasına uydurmaya çalışacaktır, eğer bu kelime bir şekilde başka kelimeleri çağrıştırıyorsa.  

Hemen bazı sonuçlara atlamadan önce bu konuların iyice irdelenmesi gerekiyor. Ufak bir grubun bir Türkleşmeye yol açması elbette mümkündür ve bu sadece Türklerin durumunda da görülmemektedir. Kanımca Britanya adalarına yerleşmiş germen kabilelerin durumu da pek farklı değildir. Anadolu’da yaşayanlar niye göçebelerin kültürünü tercih etsin gibi sorular sorarken de ne dediğimize dikkat etmemiz gerekiyor. Anadolu’da yaşayanlar gerçekten farklı bir kültürü mü kabul ediyorlar, yoksa gelenlerin dilini mi? Bir kültür kendisini birçok dilde üretebilir. Dilin değişmesi otomatikman kültürün de değiştiği sonucuna götürmemeli bizi. Kanımca kültürün değişmiş olduğunu gösteren pek fazla kanıt yok. Aksine Anadolular kendi kültürlerini benimsetmişler gibi gözüküyor. Küçük bir grup da rahatlıkla kendi dilini konuşturabilir. Neticede bir yanda bir milyon, diğer yanda dokuz yüz bin kişi varsa, ikinci küçük gruptur. Dolayısıyla küçük gruptan ne kastettiğimizi de belirtmemiz gerekiyor. Bence Anadolu’ya gelenler bazı değişiklikleri gerçekleştirebilecek kadar kalabalıktılar ama yine de, genetik açıdan bakıldığında, pek o kadar da büyük bir grup değildirler. Genetik büyüklükle, dil değişimi ve/veya kültür değişimi yapabilecek grupların büyüklüklerinin birbirinden farklı olacağını unutmamak gerekiyor. Burada en ufak grup dil değişimi yapacak gruptur. Kültür değişimi daha büyük bir grubu gerektirecek ve genetik değişim içinse çok daha büyük bir grubun göç etmesi icap edecektir.